In veel gesprekken over immigratie klinkt dezelfde verklaring: de aanwezigheid van immigranten zou leiden tot meer steun voor extreemrechtse partijen. De argumenten? Huizenprijzen stijgen, files nemen toe, en de aanwezigheid van mensen met andere culturen en religies zou voor spanningen zorgen. Logisch, toch? Nou, misschien niet.
Een recente studie van onderzoekers aan de Bocconi-universiteit in Milaan en de ETH in Zürich biedt een interessante kijk op dit onderwerp. Zij onderzochten het verband tussen immigratie en de opkomst van extreemrechts in het Zwitserse kanton Ticino, een grensgebied waar de instroom van immigranten sinds 2000 met 14% steeg. Verrassend genoeg vonden ze nauwelijks bewijs dat economische of culturele factoren het sentiment tegen immigratie aanwakkeren.
Wat bleek? Het succes van extreemrechtse partijen lijkt eerder te komen door strategische campagnes van politieke elites in grensgebieden. Met slogans zoals ‘vol is vol’ en verhalen over overbevolking en druk op voorzieningen, richten deze elites zich op beïnvloedbare kiezers. Door bewust angst en onvrede aan te wakkeren, trekken zij stemmen.
Waarom Ticino?
Interessant genoeg gaat het hier vaak om immigranten die cultureel en economisch weinig frictie veroorzaken. Ze komen uit Italië, spreken Italiaans en delen vergelijkbare gewoonten. Bovendien hebben zij bijgedragen aan economische groei en werkgelegenheid. Waarom dan toch een toename in steun voor extreemrechts? Omdat de retoriek van politieke elites in deze grensgebieden sterker resoneert.
De onderzoekers benadrukken dat het succes van extreemrechts niet van het volk komt, maar van bovenaf wordt gestuurd. Politici presenteren zichzelf vaak als de stem van de gewone burger, maar zijn zelf onderdeel van de elite. Door doelbewust te sturen op anti-immigratiegevoelens, creëren zij de onvrede die hen in staat stelt aan populariteit te winnen.
Een belangrijke les voor het politieke midden
Deze bevindingen zijn een wake-up call. Ze sluiten aan bij eerder onderzoek dat stelt dat politieke elites bepalen welke keuzes kiezers voorgeschoteld krijgen. Het politieke midden zou hier bewuster mee om moeten gaan. Het blind overnemen van extreemrechtse retoriek versterkt slechts het probleem en draagt weinig bij aan een constructieve oplossing.
Voor ons als samenleving is dit een moment om kritisch na te denken over de invloed van politieke campagnes op onze perceptie van maatschappelijke kwesties. Zijn we werkelijk bezorgd over immigratie, of worden we gestuurd door retoriek die die zorgen versterkt? Een vraag die we ons allemaal zouden moeten stellen.
